مقالات

بررسی شاخص های مکانیزاسیون در کشت گلخانه ای گل رُز

روش هاي معمول كشت در هواي آزاد براساس مساعد بودن شرايط محيط صورت مي گيرد.معمولا در اكثر مناطق كشور كاشت در بهار و برداشت در اواخر تابستان و در صورت مساعد بودن هوا تا اوايل پاييز به طول مي انجامد در روش هاي معمول كشت تمامی عمليات كاشت تا برداشت تابع شرايط محيطي است. در صورتي كه بخواهيم توليد خارج از فصل داشته باشيم بايد با به كارگيري روش هاي عوامل محيطي مناسب رشد گياه (دما، رطوبت نسبي و نور) را تحت كنترل داشته باشيم. كه براي اين منظور از گلخانه استفاده مي كنيم. علم پرورش گل و گیاه در داخل گلخانه از تاریخچه طولانی برخوردار نیست. این روش تولید تقریباً از حدود نیم قرن گذشته، در ایران آغاز شده است.

در طول این مدت، تحول چندانی در زمینه کنترل عوامل محیطی در ایران صورت نگرفته و تجهیزات خاص این رشته نه تنها در داخل کشور ساخته نشده است، بلکه به علت عدم شناخت گلخانه داران نسبت به این تجهیزات، از کشورهای خارجی نیز وارد نشده است. به همین دلیل بازده و عملکرد در واحد سطح گلخانه¬ها در کشور ما بسیار پایین تر از کشورهای خارجی است.

بر اساس آمار منتشره از طرف دفتر گل و گياهان زينتي وزارت جهاد کشاورزي، سطح زير کشت گل و گياهان زينتي در کل کشور حدود 4400 هکتار مي باشد که شامل 82 هکتار گلخانه شيشه اي، 1112 هکتار گلخانه چوبي پلاستيکي و1925 هکتار فضای آزاد بوده و 8795 نفر توليد کننده گل می باشند.

در سال 1384 در مجموع حدود 1/5 ميليارد شاخه گل بريده، 120 ميليون گياه گلداني و800 ميليون گياه بوته اي توليد شده است و درآمد حاصل از صادرات اين گياهان حدود یک درصد از کل درآمدهاي صادرات جهان مي باشد که در مقايسه با مساحت 4400 هکتاري سطح زير کشت گل ها وگياهان زينتي رقم بسيار کمي است. بر پايه آمار مرکز بين المللي آمار گل و گياهان زينتي AIPH در سال 2000، ميزان کل سطح گل و گياه در دنيا 360000 هکتار گزارش شده است که ارزش آن ها بالغ بر 60 ميليارد دلار تخمين زده شده است.

بخش توليد گل هاي بريدني، مهم ترين بخش در زير مجموعه گل و گياهان زينتي است و به طور متوسط سالانه بيش از 800 ميليون شاخه گل بريدني در ايران توليد مي شود. توليد عمده گل بريدني در کشور، گلايول، رز، ميخک، داوودي، مريم، آنتوريوم، لاله، پرنده بهشتي، نرگس، سوسن، مارگريت، ژربرا و آلسترومريا مي¬باشند.

از نظر سطح زيرکشت کل گل بريدني در گلخانه و فضاي باز، تهران ، استان مرکزي ، مازندران و خوزستان به ترتيب مقام اول تا چهارم را دارا مي¬باشند. اما یکی از محصولاتی را که قابلیت پرورش در گلخانه را دارد گل رُز می باشد که به طور کلی رُزها يا گل سُرخ ها يكي از مهمترين دسته گياهان مي باشد كه انواع شناخته شده آن به بيش از ۲۰۰۰۰ گونه و واريته مختلف تخمين زده مي شود.

رُز، يا گل سُرخ، جنسي ازخانواده گل سُرخ ها يا رُزاسِه مي باشد كه بوته هايش پاكوتاه و پابلند و رونده با ساقه هاي چوبي است و در بعضي گونه ها برگهايش غير دائمي و در برخي دائمي مي باشد.

در اقسام اصلي و اوليه بوته ها صورت بدوي خود را داشته، بصورت كُرپه و پُرتيغ و خار مي باشد، ولي پس از گشنگيري و بدست آوردن اقسام و جورهاي تازه كه بيشتر بوسيله پيوند روي پايه هاي اقسام وحشي درست شده، صورت آن دگرگون شده و تا اندازه اي به ميل پرورش دهندگان تغيير صورت داده به اشكال مختلف كُرپه، چتري مجنون( آويزان ) و بقول فرانسويان( گل رُز گريان) و غيره درآمده است.

کشت گلخانه ای که در سال های اخير رشد شايان توجهی داشته است، به دليل ماهيت توليد در خارج فصل، دارای مصرف بالای انرژی می باشد. افزايش در کارآيی مصرف انرژی در کشت های گلخانه ای يکی از مهم ترين بخش های مطالعات انرژی در کشاورزی بوده و هرگونه موفقيتی در زمينه افزايش کارآيی مصرف انرژی در کشت های گلخانه ای، می تواند باعث استفاده بهينه از منابع با ارزش انرژی گردد. مزيت های فراوان شرايط کنترل شده گلخانه ای برای توليد از يک سو و تأثيرات مثبت اقتصادی(ثبات قيمت) باعث شده است که بررسی روش های مديريت بهينه گلخانه ای در اولويت های برنامه چهارم توسعه قرار گيرد.

علی رغم تمامی مزيت های کشت گلخانه ای، مصرف بالای انرژی در گلخانه ها، به ويژه در فصل سرما از مواردی است که نياز مبرم به بررسی های علمی دارد.

بر اساس بررسی های انجام شده، تحقیقی با این عنوان انجام نشده است ولی می توان به تحقیقات به موضوع این تحقیق نزدیک است اشاره نمود. تحليل های اقتصادی، انرژی و زيست محيطی علاوه بر تحليل های فنی، از ضرورت های مهم در بررسی پروژه های کشاورزی هستند.

کشت گلخانه ای صنعتی در حال رشد در بسیاری از کشورها می باشد. به دليل توليد در خارج فصل، دارای مصرف بالای انرژی می¬باشد.

بخش توليد گل هاي بريدني، مهم ترين بخش در زير مجموعه گل و گياهان زينتي است و به طور متوسط سالانه بيش از 800 ميليون شاخه گل بريدني در ايران توليد مي شود. استان مرکزی از نظر سطح زیر کشت مقام دوم را در ایران دارد.

سطح زیر کشت گل و گیاه در منطقه محلات 70% کل سطح زیر کشت گل و گیاه در استان مرکزی می باشد که در حدود 900 هکتار از اراضی منطقه را به خود اختصاص داده است و سالانه بالغ بر دو میلیون گلدان و بیست میلیون شاخه گل در این منطقه تولید می شود.

هدف از این تحقیق تعیین انرژی مصرفی و آنالیزهای اقتصادی در تولید گل رز به عنوان یکی از مهمترین گل های صادراتی منطقه می باشد. داده های مورد استفاده در این تحقیق از 60 گلکار در منطقه محلات در استان مرکزی با استفاده از پرسشنامه بدست آمدند.

نتایج نشان داد که انرژی مصرفی کل در تولید گل رز 1313/35GJ/1000m2 و انرژی ویژه برای تولید هر شاخه گل رز 13.74مگاژول می باشد و بیش ترین سهم انرژی مصرفی مربوط به سوخت می باشد که برای گرم کردن گلخانه صرف می شود (%90) بعد از سوخت بیش ترین سهم انرژی مصرفی مربوط به الکتریسته می باشد.

تحلیل اقتصادی نشان داد که تولید گل رُز توجیه اقتصادی داشته است و بیش ترین هزینه های تولید سالیانه مربوط به مرحله داشت می باشد که ناشی از بالا بودن قیمت کود، سم، برق می باشد.

سهم هزینه های ثابت گلخانه از کل هزینه ها %23.1 است. با توجه به بالا بودن انرژی مصرفی در گلخانه مخصوصاً در بخش گرم کردن، که منجر به مشکلاتی مثل گرم شدن جهانی، افزایش مواد غذایی در خاک و آلودگی ناشی از حشره کش¬ها می شود. بنابراین احتیاج به دنبال کردن سیاستی برای اجبار تولیدکنندگان در استفاده از روش های مؤثر انرژی و همچنین کاهش اتلاف حرارتی در گلخانه برای افزایش عملکرد بدون کاستن از منابع طبیعی می باشد.

در تحقیقی به مقایسه وضعیت اقتصادی- اجتماعی طرح های گلخانه ای گل و گیاه زینتی با سبزی وصیفی در استان اصفهان پرداخته شد. مقایسه نشان داد که مالکیت خصوصی در گلخانه سبزی و صیفی بیش از گل و گیاهان زینتی بوده (گلخانه های گل و گیاه بیش تر به صورت اجاره ای بوده اند)، سیستم آبیاری گلخانه سبزی و صیفی بهتر از گلخانه گل و گیاهان زینتی بوده، بهره برداران تمایل بیش تری به احداث واحدهای گل و گیاهان زینتی نشان داده و اشتغال زایی در آن نیز دو برابر بوده، نسبت سود به هزینه در هر دو گروه بالاتر از یک می باشد و در نتیجه هر دو توجیه اقتصادی دارند.

نتیجه شد که قیمت متوسط هر کیلوکالری انرژی مصرفی در گوجه فرنگی 0.72 ريال، در سیب زمینی 0.64 ريال، برای پنبه 0.46 ريال، برای چغندرقند 0.44 ریال و برای گندم و جو 0.33 ريال همچنین هر واحد انرژی نیروی کار 1.14 ريال، هر واحد انرژی عملیات ماشینی (شخم) 0.44 ريال می ­باشد.